بام یا باغ ‌بام؟ مسئله این است!

پشت بامی که می‌تواند زیبا باشد

کم‌کم روزهای گرم بهاری آغاز می‌شود. باید دست به کار شویم که برویم روی پشت بام، کولر خاک گرفته را تمیز کنیم. اما به محض این که پای‌مان را روی پشت بام می‌گذاریم سریع احساس گرما می‌کنیم یا نور خیره کننده‌ای چشمان‌مان را آزار می‌دهد. آن هم ساعت ۹ صبح! این مشکل برای همه‌ی ما اتفاق افتاده و باز هم تجربه‌اش می‌کنیم!

چرا پشت بام در روز‌های آفتابی ما را آزار می‌دهد؟ راه حل آن چیست؟

چرا سقف داریم؟

در تمام شهرهای کوچک و بزرگ جهان از کلبه‌ی ساده گرفته تا آسمان خراش‌های مختلف، همگی سقفی دارند که ما را در برابر تابش شدید خورشید، برف و باران، بادهای سرد و گرم، طوفان و … محفوظ نگه می‌دارد.

در سال‌های نه چندان دور در کلان شهرها بسیاری از مردم شب‌های تابستان روی پشت بام‌ها می‌خوابیدند. از طرف دیگر پشت بام جایی برای بازی بچه‌ها، خشک کردن میوه‌ها و ساخت فرآورده‌های خوراکی خانگی، پهن کردن لباس‌ها، استراحت شبانه، نگهداری پرندگان و… هم بوده است.

در بیشتر روستاهای کوهستانی به خاطر نحوه قرارگیری خانه‌ها روی دامنه، مردم از پشت بام به عنوان فضایی برای استراحت، پخت و پز، برپایی جشن‌ها و آیین‌های سنتی و مذهبی و … استفاده می‌کنند.

به عبارت دیگر پشت بام نقش یک بالکن را ایفا می‌کند.

بام گنبدی شکل مناطق گرمسیر

در شهر‌ها و روستاهای گرمسیر، به خاطر گرمای شدید و تابش طولانی مدت خورشید، فرم گنبدی شکل در سقف خانه‌ها دیده می‌شود. در این مناطق ساختمان‌ها را با ارتفاع بلند می‌سازند که منجر به تهویه طبیعى عمودى در اتاق‌ها شده و باعث جایگزینى هواى خنک در سطوح پایین ساختمان و صعود هواى گرم به سمت بالا مى‌شود. به ‌طورى که غالباً در اطراف سقف‌ها و یا انتهاى آنها دریچه‌هایی نیز قرار می‌دهند که هواى گرم از آن خارج شود.

از طرف دیگر سقف‌های گنبدی به دلیل حالت برجسته‌ای که دارند و تمایل زاویه‌ی تابش خورشیدى، همیشه بخشى از گنبد در سایه قرار می‌گیرد و گرماى کمترى را دریافت مى‌کند. به همین دلیل شدت بازتاب نور آفتاب بر بدنه‌هاى مدور کمتر است و همیشه قسمت‌هاى پایین طاق‌هاى گنبدى درجه حرارت کمترى را دریافت مى‌کند.

سقف‌های زشت و سیاه

ما به عنوان یک ساکن شهر بزرگ، وقتی از پشت بام به خانه‌های اطراف نگاه می‌کنیم انواع مختلفی از سقف‌ها از جمله ایزوگام تیره، ایزوگام آلمینیومی، سرامیکی، بتنی، شیشه‌ای را می‌بینیم.

سوالی که به ذهن‌مان می‌رسد این است که در این دوره و زمانه چرا ما کمتر به بام می‌آییم و جز فضای فراموش شده محسوب می‌شود؟
چند نفر از شهرنشینان در واقع از آن سقف برای هر چیزی به جز سرپناه استفاده می‌کنند؟

به لطف اینترنت و پیشرفت علم و تکنولوژی در زمینه طراحی، ساخت و اجرای ساختمان‌ها و نوع نگاه معماران و شهرسازان به ویژه مردم به مسایل گرمایش زمین، این فضای فراموش شده جای خودش را با فضاهای سبز و به یادماندنی عوض کرده است. فضایی که ساکنان ساختمان خواهان سپردن زمان بیشتر در آن هستند!

تمایل معماران، شهرسازان و طراحان داخلی به گیاهان را بخوانید.

بام‌های گرم و مصرف انرژی

برای اینکه درک بهتری از فواید انرژی یک باغ بام داشته باشیم، دانستن مفهوم جزیره گرمایی شهری حائز اهمیت است. دما تقریباً در تمام مناطق شهری افزایش قابل توجهی داشته است.

پرتوهای نور خورشید بتن، آسفالت و سایر مواد دست ساخته‌ی انسان را خیلی سریع‌ داغ می‌کند. اما درختان، گیاهان و فضای سبز این طور نیستند. در نتیجه مناطقی که این دست ساخته‌ها هستند به عنوان جزیره گرمایی شهری عمل می‌کنند که دمای این مکان‌ها در طول سال نسبت به دمای محیط اطراف‌شان بیشتر است.

البته این جزیره گرمایی برای گرم نگه داشتن شهر در ماه‌های سرد زمستان مفید است ولی برای ماه‌های گرم تابستان بسیار مخرب است. به عبارت دیگر در تابستان‌ها بناها و جاده‌ها در شهرها بر اثر تابش آفتاب گرم می‌شوند و سیستم‌های تهویه هوا و سایر تجهیزات خنک کننده باید سخت‌تر و طولانی‌تر کار کنند.

بنابراین میزان مصرف انرژی به ویژه مصرف برق به شدت بالا می‌رود و باید خودمان را برای پرداخت هزینه‌های عجیب قبض برق آماده کنیم! از طرف دیگر فعالیت‌های طولانی تجهیزات خنک کننده، فشارهای زیادی به نیروگاه‌های تولید برق وارد می‌کند که شاهد قطعی‌های برق پی‌درپی در ساعات اوج گرما هستیم.  

باغ بام و پس‌انداز انرژی

اما یک باغ بام می‌تواند فشار این تجهیزات سرمایشی در خانه‌ها و ساختمان‌های تجاری را کاهش دهد. یک مطالعه توسط شورای تحقیقات ملی کانادا نشان داد که یک سقف عاری از پوشش گیاهی می‌تواند در روز آفتابی به اندازه ۷۰ درجه سانتیگراد گرم شود. حال اگر همان سقف به صورت بام سبز و سایه‌دار تبدیل شود، دمای آن چیزی حدود ۲۵ درجه سانتیگراد باقی می‌ماند.

این تاثیر خوب بام سبز یا همان باغ بام باعث صرفه‌جویی زیادی در مصرف انرژی برق خواهد شد.

بر اساس همین گزارش، میانگین مصرف برق روزانه برای تهویه مطبوع با سقف بدون پوشش گیاهی بین ۶٫۰ تا ۷٫۵ کیلو وات ساعت بود. اما وجود گیاهان و ایجاد سایه در پشت بام باعث کاهش جریان گرما و در نتیجه کاهش مصرف متوسط ​​برق روزانه به کمتر از ۱٫۵ کیلو وات ساعت رسید. این یعنی بام سبز صرفه‌جویی بیش از ۷۵ درصدی دارد.

هر آنچه در مورد دیوار سبز باید بدانید.

مزایای معماری بام سبز

بام سبز نه تنها روی صرفه‌جویی در مصرف انرژی موثر است، بلکه تأثیر مفیدی بر خود سقف‌ها دارد. چرا که سقف‌ها در معرض تابش نور آفتاب، باد، برف و باران قرار دارند که سبب انبساط و انقباض و تغییرات بسیار زیاد دیگر در اثر دما می‌شود.

این تغییرات حرارتی شدید باعث می‌شود که غشای سقف در هوای سرد کوچک یا جمع شده و در هوای گرم کشیده یا نرم شود.

این انبساط و انقباض مداوم آسیب‌های زیادی به سقف پشت بام وارد می‌کند و طول عمر آن را کاهش می‌دهد. اما بام سبز و پوشش‌های گیاهی می‌توانند جلوی این تغییرات زیاد را بگیرند و سرعت فرسوده شدن لایه‌های پوششی سقف را کم می‌کنند. در تحقیقات ملی کانادا، سقف بدون پوشش گیاهی نوسانات دمای روزانه ۲۸ درجه سانتیگراد را تجربه کرده است.

در شهری در ایالت واشنگتن آمریکا، سقف ساختمان شهرداری همان شهر را با هزینه‌ای بالغ بر ۱۲۳٫۰۰۰ دلار با پوشش گیاهی پر کردند که نتیجه آن این بود: بین ۲۰ تا ۶۰ سال به عمر بام فعلی افزوده شد!

باغ بام و مدیریت آب باران‌

یکی دیگر از مزیت‌های مهم باغ بام، توانایی آنها در کنترل آب هنگام بارندگی‌های شدید و سیل آساست. این امر باعث کاهش میزان آب‌های ورودی به سیستم‌های فاضلاب محلی در این شرایط آب و هوایی می‌شود.

هنگامی که محققان کانادایی میزان رواناب یک سقف ساده و یک باغ بام را با هم مقایسه کردند، به نتایج جالب توجهی دست یافتند! باغ بام میزان رواناب را تا ۷۵ درصد کاهش داده و زمان رواناب را ۴۵ دقیقه به تاخیر انداخت.

این عدد خوب می‌تواند هزینه‌های تعمیراتی لوله‌ها و سیستم‌های انتقال آب را به شدت کاهش دهد.

هر چند که این محققان کیفیت آب رواناب را اندازه‌گیری نکردند، اما حامیان بام سبز ادعا می‌کنند که هنگام بارندگی آب، بسیاری از آلاینده‌ها مانند ترکیبات آلی فرار (VOCها) را از سقف‌های بدون پوشش گیاهی وارد فاضلاب می‌کند.

در حالی که پوشش درختان و گیاهان موجود در سقف، آب باران را جذب می‌کند. سپس این آب توسط خاک گیاهان فیلتر می‌شود. در واقع آب خروجی از گیاهان حاوی آلاینده‌های مضر کمتری است.

حس خوب باغ بام

علاوه بر فواید زیست محیطی و مسایل مالی، بام سبز یک مزیت دیگر هم وجود دارد؛ حس خوب بودن در طبیعت.

سرانه فضای سبز برای انسان‌ها در مراکز شهری بسیار کاهش یافته است. تراکم بیش از حد ساختمان‌ها و همچنین ساخت و ساز‌های غیر اصولی و قطع درختان و از بین بردن باغات و بوستان‌ها، دایره سبز را تنگ‌تر کرده است. این فعالیت‌ها سبب افزایش آلودگی‌های هوا و آلودگی صوتی شده است. همچنین موجب بیماری‌های اعصاب و روان به خصوص افسرگی و خشم برای شهرنشینان شده است.

بنابراین معماران و شهرسازان به سوی ایجاد بام‌های سبز در ساختمان‌های جدید و حتی ساخته شده حرکت کردند.

در گوشه و کنار شهرهای جهان ساختمان‌هایی دیده می‌شود که بر روی بام‌ها، نماها و حتی دیوارهای آن پوشش گیاهی قرار دارد. یعنی سرانه فضای سبز برای هر فرد در سال‌های اخیر رو به بهبودی رفته است و از طرف دیگر تکنولوژی‌های جدید کاشت گیاهان، دانش بالای باغبانی و نگهداری از گیاهان و همچنین افزایش سطح آگاهی مردم نسبت به تغییرات اقلیمی، سرعت ایجاد باغ‌های سبز روی بام را بیشتر کرده است.

حتی دولت‌های محلی تشویق می‌کنند روی سقف ساختمان‌ها به ویژه مجتمع‌های تجاری و هایپرمارکت‌ها محصولات کشاورزی بکارند که می‌تواند هزینه‌های زیادی از جمله هزینه حمل و نقل، سوخت و … را کاهش دهد و از طرف دیگر شغل هم ایجاد می‌کند برای ساکنان شهر!

به زودی در مورد کشاورزی روی سقف خواهیم گفت پس همراه حیاط باشید.