نقش زنبور عسل در بقای گیاهان

گیاهان، نیاز گرده افشانی و زنبورعسل

زنبور عسل حشره‌ایست که از گرده‌ی گل‌های گیاهان مختلف تغذیه می‌کند و در ازای این کار به بقای گیاهان کمک می‌کند. از آنجایی که گیاهان ریشه در خاک دارند و مانند سایر جانداران نمی‌توانند لقاح کنند، نیازمند یک واسط هستند تا ماده ژنتیکی‌ آنها را از پایه نر به پایه ماده همان گیاه ببرد.

گیاهان گل‌دار بخش نر ماده ژنتیکی خود را در گرده خود قرار می‌دهند. هنگامی که زنبورها از یک گل به گل دیگر پرواز می‌کنند، گرده‌ها از گیاه به گیاه دیگر پخش می‌شود. اگر گرده یک گل بتواند به گل دیگری از همان گونه برسد، آن گیاه قادر به تشکیل دانه و تولید مثل خواهد شد.

تاثیر ﮔﺮده اﻓﺸﺎنی زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ ﺑﺮ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزی

سطح ﺑﺪن زﻧﺒﻮرﻋﺴﻞ ﭘﺮ از ﻣﻮهای ریز اﺳﺖ. هنگامی که زنبور روی گیاهان می‌نشیند گرده‌ها به بدن این حشره می‌چسبند و وقتی به گل بعدی می‌رود، ﻋﻤﻞ ﻟﻘﺎح در ﮔﻞ اتفاق می‌افتد. هر گیاهی که دو پایه باشد نیاز دارد تا یک واسط گرده پایه نر را به پایه ماده برساند.

بدون زنبورها، گرده افشانی و تولید مثل برای بعضی از گونه‌های گیاهی عملاً غیر ممکن است.

این امر زنبورها را به بخش مهمی از هر اکوسیستم که در آن ساکن هستند، تبدیل می‌کند. به خاطر وجود زنبورها ما از محصولاتی بهره‌مند هستیم که بدون آنها امکان حضور نداشتند. اما همه محصولات گیاهی نیازمند گرده افشانی نیستند چرا که یک پایه هستند. به این معنی که هر دو جنس نر و ماده بر روی یک پایه قرار دارد و به راحتی و با کمک باد عمل لقاح صورت می‌گیرد.

تا پایان سال ۲۰۰۷ تعداد بی‌شماری از زنبورهای عسل به سرعت ناپدید شدند که دلیل آن تغییرات محیط زیستی است. اگر این اتفاق ادامه داشته باشد ادامه زندگی بر روی این کره خاکی برای انسان و دیگر موجودات با مشکل مواجه می‌شود.

بر اساس مستندات معتبر بین‎‌المللی کاهش زنبورهای گرده‌ افشان و سایر گرده افشان‌ها در این برهه از زمان عامل محدودکننده‌ی تولید محصولات کشاورزی در جهان نیست. اما با افزایش جمعیت و نیاز به محصولات بیشتر کاهش زنبور منجر به فاجعه خواهد شد. آمار زیر را ببینید که بودن زنبورهای گرده افشان چه تاثیری بر محصولات نیازمند گرده افشانی دارد.

• باغ گیلاس بدون زنبور ۱۷۰ تن در هکتار ولی با زنبور ۵۲۰ تن در هکتار محصول دارد.
• باغ سیب بدون زنبور ۵ تن در هکتار ولی با زنبور ۵۰ تن در هکتار محصول دارد.
• باغ گلابی بدون زنبور ۶ تن در هکتار ولی با زنبور ۸۰ تن در هکتار محصول دارد.

زنبورعسل موجودی منحصر به فرد

زندگی و بقای هر موجودی با مرگ موجودات دیگر همراه است، زنبور عسل تنها موجودی است که تغذیه‌اش نه تنها کوچک‌ترین نقصی در هیچ موجودی به وجود نمی‌آورد بلکه حیات جدیدی به هزاران موجود می‌بخشد.

زندگی همه موجودات عالم در کوشش و جستجو برای به دست غــــــذا و استراحت خلاصه می‌شود. در همه موجودات زمان استراحت بسیار طولانی‌تر از زمان کار و تلاش است ولی در زنبور عسل زمان کار خیلی طولانی‌تر از زمان استراحت است.

هزاران بار دیده‌ایم کــه حیوانات ساعت‌ها در گوشه‌ای از این خاک پهناور به استراحت مشغول‌اند. اما استراحت زنبور عسل بسیار کوتاه است، چرا که هزاران گیاه منتظرش هستند تا نیاز گرده افشانی آن‌ها را تأمین کند.

اکثر موجودات کوچکترین مقاومتی در مقابل گرسنگی ندارند، اما این موضوع در مورد زنبور عسل صدق نمی‌کند. اگـر در داخل کنـدو ذخیره عسـل و گرده را به حداقل برسانیم ملاحظه می‌کنیم که زنبورها یکی پس از دیگری تلف می‌شوند تا غذای اندک موجـود در کندو را برای زنبورهــای کارگر که غذای ملکه را تأمین می‌کنند، باقی بماند.

این در حالی است که در صورت کمبود غذا موجودات دیگر با یک دیگر درگیر می‌شوند در بعضی از موجودات در صورت کمبود غذا موجود نر از نوزادان خود تغذیه می‌کند.

زنبـور عســـل عـــالی‌ترین مظـــهر زنـــدگی اجتمــاعی را به نمایش می‌گذارد، زنبورها بر اساس سن، تمام وظایف داخل و خارج کندو را انجام می‌دهند. وظایف مختلف از جمله تمیز کردن کندو، غذا دادن لاروهـا، نرها و ملکه، مبارزه با آفات و بیماری‌ها و دشمنان کندو، ساخت عسل، ترشح موم و ده‌ها کار دیگر را همه زنبورهای کارگر به نوبت انجام می‌دهند که این تقسیم کار و نظم در هیچ موجود دیگری یافت نمی‌شود.

در زندگی اجتماعی ما انسـان‌هـا هر کس شغل خاصی دارد، در حالی که همه زنبورهای کارگر به نوبت همه وظایف محوله را که برای دوام و بقای کنــدو لازم است، انجام می‌دهند.

راه و روش و زندگی زنبور عسل بسیار متمایز است و به یقین زنبور عسل یکی از معماهـای خلقت است. ادامه حیات گیاهان بر روی زمین وابستگی بالایی به حضور زنبورهای عسل دارد و غذای ما انسان‌ها وابسته به گیاهان است.

مقاله اثر مفید گیاهان بر زندگی ما را بخوانید.

استفاده از سموم شیمیایی در ۵۰ سال گذشته زندگی این موجودات را به نخاطره انداخته است. گرمایش هوا و آلوگی هوا همه و همه از دلایل کاهش ناگهانی این موجودات است. پس مراقب این موجودات زیبا باشیم و شرایط ادامه زندگی را از آنها دریغ نکنیم.

منبع دو فصل نامه علمی-ترویجی زنبورعسل